نگاهی اجمالی به ترجمه‌های فارسی کتاب مقدس

این مقاله را گوش کنید

کتاب مقدس تنها مرجع و عالی‌ترین مرجع مسیحیان است. کتاب مقدس پر فروش‌ترین کتاب در تاریخ بشریت است. در کتاب مقدس قدرت عظیمی نهفته است (رومیان ۱۶:۱) و خواندن آن برای مسیحیان، خصوصا شبانان، اهمیت بالایی دارد. تعالیم این کتاب همچون چراغی است برای زندگی مسیحی و معلمین آن (مزمور ۱۰۵:۱۱۹).

گفته می‌‏شود که تا پیش از قرن سیزدهم، هیچ ترجمه‌‏ای از تورات و انجیل به زبان فارسی موجود نبوده است تا این که دانشمندی تبریزی[۱]، “دیاتسرون”[۲] سریانی، اثر تاتیان را به فارسی برگرداند. البته متنی که به نام دیاتسرون فارسی شناخته می‌شود هر چند در ساختار با دیاتسرون تاتیان یکی است اما ترجمهٔ دقیق آن نیست و باید دیاتسرون فارسی را اثری جداگانه به شمار آورد.[۳] تورات نیز نخستین بار در سال ۱۵۴۶ توسط “یعقوب بن یوسف طاووس” که کلیمی و ایرانی بود ترجمه گردید.[۴] از این زمان به بعد ترجمه‏‌هایی ناقص از کتاب مقدس انجام می‏‌شد و عمدتا عامل این ترجمه‌‏ها میسیونرهای مسیحی بودند. از متون مفید دربارهٔ تاریخچهٔ ترجمه‌های کتاب مقدس به زبان فارسی می‌توانم به پژوهشگر متون چاپ سنگی، مجید غلامی جلیسه اشاره کنم و نوشتهٔ او تحت‌ عنوان “ترجمه‌های چاپی کتاب مقدس به زبان فارسی تا قرن بیستم میلادی”. همچنین به کتاب “سرگذشت مسیحیت در ایران‌زمین” اثر آرمان رشدی.

در سال ۱۸۱۲ میلادی، هنری مارتین به کمک میرزا سید علی خان شیرازی، عهد جدید را از یونانی و مزامیر را از عبری به فارسی برگرداند؛ این اولین ترجمه از عهد جدید است که سال‌ها بعد به چاپ رسید.

در سال ۱۸۴۵، نیز “ویلیام گلن” و “میرزا محمد جعفر شیرازی” ترجمۀ کامل عهد عتیق را از عبری به پایان رساندند و منتشر ساختند. یک سال بعد در ۱۸۴۶ کتاب مقدس کامل که شامل ترجمۀ عهد عتیق توسط گلن و ترجمه عهد جدید مارتین بود، انتشار یافت.

سال‏‌ها بعد نیاز به تجدید‌ نظر در این ترجمه‌‏ها احساس شد؛ بنابراین رابرت بروس به کمک کاراپت اوهانس و چند تن دیگر با صرف بیست سال وقت، این ترجمه را مورد تجدید نظر و اصلاح قرار دادند. حاصل تلاش آنان به‌ صورت کتاب مقدس در سال ۱۸۹۵ منتشر شد. این ترجمه معروف به ترجمۀ قدیم است. در سال ۱۹۹۷ نیز انتشارات ایلام با ویرایش جدید این ترجمه را چاپ کرد. در سال ۲۰۰۶ هم کار گروه عظیمی بر آن شد تا ترجمه جدیدی از عهد جدید ارائه کند که در این ترجمه بیشتر بر معنا تکیه گردید.

در سال ۱۹۷۶ ترجمۀ دیگری از عهد جدید به نام مژده برای عصر جدید (مژده) توسط انجمن کتاب مقدس ایران منتشر شد. این ترجمه به انجیل شریف هم معروف است.

سپس در سال ۱۹۷۹ ترجمۀ تفسیری عهد جدید تحت نظارت کشیش سارو خاچیکیان منتشر شد که برگرفته از یک ترجمۀ خاص انگلیسی کتاب مقدس می‌باشد که در ادامه بیشتر با این ترجمه آشنا می‌شوید. تقریبا ۲۰ سال بعد، عهد عتیق تفسیری هم به این مجموعه اضافه شد و در سال ۱۹۹۵ کل ترجمۀ تفسیری کتاب مقدس به چاپ رسید.

از آنجایی که ترجمه‌های مختلفی از کلام خدا به چاپ رسیده، بین مسیحیان همواره بحث بوده که کدام ترجمه بهتر است و این که کدام یک به متن اصلی نزدیک‌تر می‌باشد. در این بین ترجمهٔ کلیسای کاتولیک و حتی ترجمهٔ پیروز سیار و خاتون‌آبادی نیز وجود دارند که بین مسیحیان پروتستان، طرفدار ندارند.

هر ترجمه‌ای از کتاب مقدس را که می خوانیم، باید در نظر داشته باشیم که روح‌القدس شخصی است که می‌تواند ما را برای درک آن هدایت و کمک کند. اما همچنین باید در نظر داشت که نقش کلمات نیز بسیار مهم است. اگر کلمات به‌درستی از متن اصلی ترجمه نشوند، می‌توانند روی معنی و مفهوم اصلی کلام خدا تاثیر بگذارند. یکی از مهم‌ترین شاخص‌ها در انتخاب ترجمه، بررسی کلمات استفاده‌شده در ترجمه و مطابقت‌ دادن آنها با اصل آن است.

در بعضی ترجمه‌ها معنای قربانی شیوایی می‌شود و کلمات و جمله‌بندی طبق متن یونانی یا عبرانی نیست. این را باید اعتراف کرد که در ترجمهٔ هر متنی، معنی و مفهوم به‌طور صد در صد نمی‌تواند انتقال یابد و برای درک کامل متن باید زبان اصلی و ادبیات آن را یاد گرفت. به همین دلیل اکثر دانشگاه‌های الهیات مسیحی دو زبان عبرانی و یونانی را به دانشجویان الهیات درس می‌دهند تا خود نیز متن اصلی را خوانده، ترجمه کنند. اما این قابلیت برای اکثریت مسیحیان و به‌خصوص عدۀ زیادی از شبانان ایرانی وجود ندارد.

باید در نظر داشت که تمام ترجمه‌های فارسی که امروز در دست داریم، بنا بر اظهار مترجمین آنها از متن اصلی می‌باشند ولی شاهد تفاوت‌های عمده بین آنها هستیم. خواندن ترجمه‌های مختلف در حقیقت به ما کمک می‌کنند تا کلام را از جنبه‌های مختلف با کلمات مختلف بخوانیم و مفهوم عمیق‌تری از آن را دریافت کنیم. شایان ذکر است که این ترجمه‌ها، ترجمه‌های رسمی و مورد تأیید اکثریت مسیحیان ایرانی هستند، نه ترجمه‌های غیر رسمی.

اولویت شبانی که موعظه می‌کند، داشتن درک صحیح از کلامی است که موعظه می‌کند. کار واعظ بازگو کردن کلام خداست نه تفسیر آن به فرایض انسانی. شبان و واعظ باید اجازه دهد تا کلام، خودش، خود را تفسیر کند. برای این‌ کار، ترجمۀ صحیح از کلام نقش مهمی را ایفا می‌کند تا آنچه در ابتدا توسط رسولان گفته و ثبت شده، خوانده و بیان شود.

در این روند، برای موعظۀ کلام توجه به کلمات کلیدی در متن و مفاهیم آنها چه برای خوانندگان اولیه و چه برای ما در عصر حاضر ضرورت بسیاری دارد. همچنین افعال استفاده‌شده، زمان صرفی و ترکیبات آنها علاوه بر استعاره‌های متداول زمان نوشتاری می‌توانند کمک شایانی در درک صحیح متن داشته باشند؛ تا در نهایت تفسیر دقیق‌تری از متن ارائه شود.

ترجمۀ قدیم، ترجمۀ هزارۀ نو، ترجمۀ مژده و ترجمۀ تفسیری، چهار ترجمه‌ای از کلام هستند که بین مسیحیان ایرانی رواج دارند. در ادامه، نگاهی اجمالی به این ترجمه‌ها خواهیم داشت تا با آنها بیشتر آشنا شده، نقاط ضعف و قوت آنها را بررسی کنیم. شایان ذکر است که در این مقالۀ کوتاه نمی‌توان به همۀ موارد اشاره کرد و صرفا این نوشتار، تلاشی است در مقایسۀ انواع گوناگون استفاده از کلمات در ترجمه‌ها و پرداختن و برگرداندن آنها به فارسی از متن یونانی و عبری.

نگاهی اجمالی به ترجمه‌های فارسی کتاب مقدس

ترجمۀ قدیم

این ترجمه اساسا ترجمه‌ای ساده و شیوا نیست و از کلمات قدیمی فارسی و عربی استفاده کرده است. سبک این ترجمه، تحت‌اللفظی است و سعی داشته است نسبت به متن یونانی، دقیق و لغت‌به‌لغت باشد که به‌ نظر برخی الهیدانان یکی از بهترین شیوه‌های ترجمه است. ولی همۀ ما می‌دانیم که لغت‌به‌لغت در ترجمه امکان‌پذیر نیست. برای مثال در عهد جدید به زبان یونانی بین صد و سی و هشت هزار تا صد و چهل هزار لغت وجود دارد، اما هر ترجمه‌ای که امروز در دست داریم (چه فارسی و چه انگلیسی) بیش از صد و هفتاد هزار لغت دارند که نشان می‌دهد در ترجمه تعداد کلمات حتما تغییر می‌کند و عینا نمی‌توان لغت‌به‌لغت ترجمه کرد.

ترجمۀ قدیم، ترجمه‌ای تحت‌اللفظی است و از زبان غیر رسمی و نامتداول استفاده کرده است و نسخۀ اولیۀ این ترجمه کمی متفاوت بوده است. هنری مارتین این ترجمه را در هند و دور از ایران انجام داده بود و عدم رضایت او از تلاش‌های چندین ساله‌اش در این ترجمه، طی سفرش در ۱۸۱۱ به ایران مشهود است. چون در هند یا باید تن به واژه‌ها و اصطلاحاتی می‌داد که از زبان فارسی فاصله گرفته بودند، یا باید اسیر واژه‌های عربی می‌شد که ناتائیل ثابت به او دیکته می‌کرد.

بعضی کلماتی که در این ترجمه به‌ کار رفته است، برای اکثر خواننده‌ها غریب و نامفهوم می‌باشد، تا جایی که برای این کلمات در انتهای ویراستۀ این ترجمه که به همت موسسۀ ایلام نشر یافته است، یک لغت‌نامه نیز در نظر گرفته شده، تا خواننده به آن مراجعه کند و معنی این کلمات را پیدا کند.

استفاده از کلمات عربی در این ترجمه، بسیار است؛ کاربست این کلمات به‌ گونه‌ای است که حتی با استفاده از کلمۀ “الله” برای خدا، در چند جای این ترجمه، حتی عصبانیت بعضی از مسیحیان متعصب را نیز برانگیخته است. اما این امر را نباید نادیده گرفت که این ترجمه به هزاران ایرانی کمک کرده تا به مسیح ایمان آورند و در زمانی اکثر مسیحیان ایرانی از این ترجمه کتاب مقدس استفاده می‌کردند.

برای مثال:

در انجیل متی، فصل ۸ آیه ۲۹ واژۀ “الله” برای خدا استفاده شده است:

متی ۲۹:۸ – در ساعت فریاد کرده، گفتند، یا عیسی ابن‌ الله، ما را با تو چه کار است؟ مگر در اینجا آمده‌ای تا ما را قبل از وقت عذاب کنی؟

همچنین در انجیل لوقا فصل ۳ آیه ۳۸ این‌طور آمده: ابن انوش، بن شیث، بن آدم، بن الله.

برای آیات زیر در عهد عتیق نیز از این کلمه در این ترجمه استفاده شده است:

پیدایش ۲۲:۲۸ – و این‌ سنگی‌ را که‌ چون‌ ستون‌ برپا کردم‌، بیت‌الله‌ شود، و آنچه‌ به‌ من‌ بدهی‌، ده‌ یک‌ آن‌ را به‌ تو خواهم‌ داد.»

پیدایش ۳:۴۶ – گفت‌: «من‌ هستم‌ الله‌، خدای‌ پدرت‌، از فرود آمدن‌ به‌ مصر مترس‌، زیرا در آنجا اُمتی‌ عظیم‌ از تو به‌ وجود خواهم‌ آورد.

خروج ۱:۳ – و اما موسی‌ گلۀ پدر زن‌ خود، یترون‌، کاهن مدیان‌ را شبانی‌ می‌کرد؛ و گله‌ را بدان‌ طرف‌ صحرا راند و به‌ حوریب‌ که‌ جبل‌الله‌ باشد آمد.

خروج ۲۷:۴ – و خداوند به‌ هارون‌ گفت‌: «به سوی‌ صحرا به‌ استقبال‌ موسی‌ برو». پس‌ روانه‌ شد و او را در جبل‌الله‌ ملاقات‌ کرده‌، او را بوسید.

نمونه‌های دیگر:

در رومیان فصل ۹ آیه ۲۹ کلمۀ ربّ الجنود برای خدای لشکرها استفاده شده است.

رومیان ۲۹:۹ – و چنانکه اشعیا پیش اخبار نمود که اگر ربّ الجنود برای ما نسلی نمی‌گذارد، هر آینه مثل سُدوم می‌شدیم و مانند عَمورَه می‌گشتیم.

در رومیان فصل ۱۴ آیه ۲ کلمه بُقُول برای سبزیجات استفاده شده که کمتر فارسی‌زبانی، امروزه معنی آن را می‌داند.

رومیان ۲:۱۴ – یکی ایمان دارد که همه چیز را باید خورد امّا آن که ضعیف است بُقُول می‌خورَد.

بعد از سال‌ها خواندن این ترجمه از کتاب مقدس، باید اعتراف کنم جدا از ریتم جذاب و شاعرانۀ این ترجمه که در بعضی جاها برای خواننده می‌تواند گیرا و حتی باعث تأمل بیشتر بر روی متن شود، خواندن و درک متن این ترجمه، اغلب دشوار است. دلیل این امر همان‌طور که قبلا اشاره شد، استفاده از کلماتی است که از زبان فارسی و اصطلاحات مرسوم آن بسیار دور بوده است. دلیل دیگری که باعث سخت‌ شدن این ترجمه شده، همانا عامل تحت‌اللفظی بودن است که سبب شده است تا این ترجمه از ساختار نحوی پیچیده‌ای در قیاس با مثلا ترجمه‌ای مانند هزارۀ نو برخوردار شود؛ این معنا موقعی قابل درک است که مثلا یکی، دو آیه از این ترجمه را با نمونه‌ای مشابه در ترجمۀ هزارۀ نو، مقایسه کنیم.

 به عنوان مثال:

در افسسیان ۱۱:۱ می‌خوانیم: «که ما نیز در وی میراث او شده‌ایم، چنانکه پیش معین گشتیم…».

در نحو فارسی برای کاربست کلمۀ “پیش” به حرف اضافه‌ای مثل “از” نیازمندیم. بر این اساس در فارسی امروزین این آیه این‌گونه نوشته می‌شود: «چنانکه از پیش معین گشتیم».

حذف حرف اضافۀ “از” باعث گنگی معنا در مواجۀ خواننده با واژۀ ” پیش” می‌شود. این مشکل، البته در ترجمۀ هزارۀ نو برطرف شده است؛ “از پیش تعیین شده است”.

قبل از این که سخنان خود را در خصوص این ترجمه به پایان ببرم، خالی از لطف نیست که گفته شود، که این ترجمه بر شعر معاصر فارسی تاثیرگذار بوده است، چنان‌که شعر احمد شاملو به نظر منتقدین از زبان عهد عتیق تاثیر پذیرفته است.[۵]

نگاهی اجمالی به ترجمه‌های فارسی کتاب مقدس

ترجمۀ هزاره نو

این ترجمه از دقت و وضوح نوشتاری خوبی برخوردار است که نزدیک به ترجمۀ اصلی می‌باشد. این ترجمه یک ترجمه مدرن به‌ شمار می‌رود که بر خلاف ترجمه قدیم از زبان فارسی سلیس امروزی استفاده می‌کند. یکی از خصوصیات خوب این ترجمه این است که از زبان ساده‌ای استفاده می‌کند که کمک به درک بهتر کلام می‌کند. این ترجمه در عین حال که معنی و مفهوم را حفظ کرده، همچنین شیرین و شیوا است. اما نکاتی هم در این ترجمه وجود دارد که نمی‌توان نادیده گرفت.

مثلا در این ترجمه بعضی کلمات کاملا عوض شده، که ترجیحا شاید بهتر بود به‌ همان شکل که سال‌ها در کلیسا بوده، باقی می‌ماند. برای مثال در افسسیان فصل ۴ آیه ۱۷ به جای کلمۀ “امت‌ها” از “اقوام دور از خدا” استفاده شده است. به‌ نظر می‌رسد این معادل چهار کلمه‌ای که در این ترجمه به‌ کار رفته، بیشتر برازندۀ یک ترجمۀ تفسیری است تا ترجمه‌ای که بخواهد “پاسخ‌گوی ضرورت‌های مطالعۀ دقیق فردی” خوانندگان باشد.[۶]

به‌ نظر این ترجمه تا جایی که توانسته تغییرات به‌ وجود آورده است. همچنین در بعضی قسمت‌ها به‌خاطر این ویژگی‌ها، به‌ نظر کلمات را قربانی این منظور کرده تا از کلمات ساده‌تر استفاده کند. ولی باید در نظر داشت که در اکثر موارد، ترجمۀ هزارۀ نو از کلمات دقیق‌تر و بهتری نسبت به ترجمه‌های دیگر برخوردار است که به ادبیات فارسی امروزین نزدیک‌تر است و معنا را بهتر می‌رساند.

با توجه به این که هیچ ترجمه‌ای کامل نیست اما به‌ نظر من در حال حاضر این ترجمه، برای خواننده، ترجمه‌ای قابل اطمینان و روان است. این ترجمه، از بین ترجمه‌های انگلیسی از کتاب مقدس، بسیار به ترجمۀ موسوم به NIV نزدیک می‌باشد؛ این نزدیکی بدان پایه است که حتی می‌تواند موجب این گمان شود، که کنار مراجعات مکرر گروه مترجمین به متون اصلی عبری و یونانی، مبنای اصلی ترجمه، همین NIV بوده باشد.

در این ترجمه، ذکر خلاصه‌ای از هر کتاب در اول آن، به انضمام پانوشت‌ها و توضیحات برای واژه‌های کلیدی و یا مکان‌های مهم، از نکات مفید در این ترجمه به‌ شمار می‌رود.

به گفتۀ موسسۀ ایلام (ناشر این ترجمه):

«ترجمۀ هزارۀ نو از مراحل عدیده‌ای گذشته است. پس از تهیۀ نسخۀ نخست به‌وسیلۀ مترجمان، این نسخه به‌وسیلۀ دست‌کم سه ویراستار از نظر فارسی ویرایش شده و سپس به‌وسیلۀ استادان فن تفسیر و تأویل کتاب ‌مقدس، از نظر دقت در انتقال معنای اولیه بررسی و اصلاح گردیده است.

سپس قسمت‌های زیادی از متن به‌وسیلۀ افراد مختلف از جنسیت، سطح سواد و سنین مختلف خوانده شده و ابهامات و کلمات دشوار و جمله‌بندی‌های سنگین آن اصلاح و جایگزین شده است.

همچنین نمونه‌هایی از متون مختلف جهت اظهار نظر برای رهبران تراز اول از کلیساهای مختلف فرستاده شده و نظرات آنان به ‌دقت بررسی و به‌ کار گرفته شده است. سپس بار دیگر، متن فراهم‌آمده، توسط ویراستاران تراز اول از نظر سبک ادبی ویرایش گردیده و در آخر به‌وسیلۀ استادان زبان یونانی کلمه به کلمه و جمله به جمله با اصل یونانی مقابله شده است.

 برای هر کتاب، مقدمه‌ای فراهم آمده که در آن به‌اختصار به‌ معرفی کتاب و خصوصیات آن پرداخته شده است. جای متون معادل و مشابه در اناجیل و برخی نامه‌ها، در ذیل عناوین بخش‌ها در پرانتز ذکر گردیده است. پانوشت‌ها بر دو نوع است: یکی به توضیحات مختلف، ارائۀ معادل‌های دیگر برای کلمات و یا ترجمه‌های قابل قبول دیگر اختصاص دارد. دیگری جای آیات نقل‌شده از عهد عتیق را به‌ دست می‌دهد. در خصوص مقیاس‌های زمان و مکان، به منظور حفظ خصلت کهن‌سالگی متن، مقیاس‌ها به‌ همان شکل اولیه به فارسی برگردانده شده و معادل امروزی آنها در پانوشت ارائه گردیده است».

در خاتمه لازم به ذکر است که متأسفانه شیوۀ نگارشیِ به‌ کار رفته در این ترجمه، متحد نمی‌باشد؛ برای نمونه در “پیشگفتار” و نیز بخش “معرفی کتاب پیدایش” در خصوص رعایت علامت تشدید، ظاهرا از قاعده‌ای پیروی نشده است؛ به‌ عنوان نمونه: در “معرفی کتاب پیدایش”، برای کلمۀ “اوّلیه” تشدید آورده شده است اما برای کلمۀ “مدون” علامت تشدید قرار داده نشده است. البته به‌ خودی خود، این عیب به شمار نمی‌رود اما بروز چنین مواردی همواره این گمان را برای خواننده به‌ وجود می‌آورد که آیا این احتمال هست که این عدم دقت در اصل ترجمه نیز راه یافته باشد؟ چیزی‌ که البته امیدواریم روی نداده باشد.

حتی در یک مورد نیز در “پیشگفتار” کل کتاب، یک مورد اشتباه املایی مشاهده می‌شود (در پیشگفتار، کلمۀ “مُجَلِد” آمده است که درست آن، “مُجَلَّد” می‌باشد) که اگر چه به‌ خودی خود، قابل اغماض است اما باز مسئلۀ عدم اطمینان به راه‌ یافتن این‌گونه خطاها به اصل ترجمه را به ذهن متبادر می‌سازد.

نگاهی اجمالی به ترجمه‌های فارسی کتاب مقدس

ترجمۀ مژده

این ترجمه، شامل عهد عتیق و جدید می‌باشد؛ در واقع، عهد جدید آن در سال ۱۹۷۶ میلادی تحت‌ عنوان انجیل شریف به چاپ رسید اما بعد از گذشت ۳۰ سال، عهد جدید به همراه عهد عتیق با نام جدید “مژده برای عصر جدید” منتشر شد.[۷]

بنا بر آنچه که در مقدمۀ این کتاب آمده، این ترجمه از زبان‌های اصلی عبرانی، آرامی و یونانی انجام شده است اما بعد از مطالعه این ترجمه و قیاس با ترجمه انگلیسی GNT[8] شباهت‌هایی بین این دو ترجمه مشاهده کردم که به‌ نظر ترجمۀ مژده برگردان همین ترجمه انگلیسی به فارسی است.

تفاوت ترجمۀ مژده با ترجمۀ انجیل شریف نیز بسیار نامحسوس می‌باشد و فقط کلمات کلیدی در بعضی آیات تغییر کرده‌اند.

برای مثال آیاتی از انجیل متی فصل ۵ را بین این دو ترجمه می‌بینیم: در اینجا مژده (م) و شریف (ش) می‌باشد.

۶ خوشا به حال کسانی که گرسنه و تشنه نیکی مطلق هستند، زیرا ایشان سیر خواهند شد. (ش)

۶ خوشا به حال کسانی که گرسنه و تشنه‌ نیکی خدایی هستند، زیرا ایشان سیر خواهند شد. (م)

۷ خوشا به حال رحم کنندگان، زیرا ایشان رحمت خواهند دید. (ش)

۷ خوشا به حال رحم ‌کنندگان، زیرا ایشان رحمت را خواهند دید. (م)

۸ خوشا به حال پاک‌دلان، زیرا ایشان خدا را خواهند دید. (ش)

۸ خوشا به حال پاکدلان، زیرا ایشان خدا را خواهند دید. (م)

۹ خوشا به حال صلح دهندگان، زیرا ایشان فرزندان خدا خوانده خواهند شد. (ش)

۹ خوشا به حال صلح ‌کنندگان، زیرا ایشان فرزندان خدا خوانده خواهند شد. (م)

۱۰ خوشا به حال کسانی‌که در راه نیکی جفا می‌بینند، زیرا پادشاهی آسمانی از آن ایشان است. (ش)

۱۰ خوشا به حال کسانی‌که در راه نیکی آزار می‌بینند، زیرا پادشاهی آسمان از آن ایشان است. (م)

۱۱ خوشحال باشید اگر به‌خاطر من به شما اهانت می‌کنند و جفا می‌رسانند و به ناحق هرگونه افترایی به شما می‌زنند. (ش)

۱۱ خوشحال باشید اگر به‌خاطر من به شما اهانت می‌کنند و آزار می‌رسانند و به ناحق هرگونه افترایی به شما می‌زنند. (م)

۱۲ خوشحال باشید و بسیار شادی کنید، زیرا پاداش شما در آسمان عظیم است چون همین‌طور به پیامبران قبل از شما نیز جفا می‌رسانیدند. (ش)

۱۲ خوشحال باشید و بسیار شادی کنید، زیرا پاداش شما در آسمان عظیم است، چون همین‌طور به انبیای قبل از شما نیز آزار می‌رسانیدند. (م)

همان‌طور که می‌بینید بعضی آیات بدون تغییر و عینا مثل ترجمه شریف است و در بعضی آیات فقط کلمات کلیدی در ترجمۀ مژده تغییر کرده است و صرفا از مترادف آنها استفاده شده، ولی روی‌ هم‌ رفته، کلیت ترجمه بسیار نزدیک به ترجمۀ شریف می‌باشد و خصوصیات این ترجمه نیز مثل انجیل شریف می‌باشد.

یک مشکلی که در این ترجمه قابل ذکر است، عدم یکسان‌سازی معادل‌هایی است که برای کلمات کلیدی استفاده شده. لازم به ذکر است که لزوما استفاده از کلمات مترادف در ترجمه، به‌ جای یکسان‌سازی، نقطه‌ ضعف به شمار نمی‌رود، ولی ممکن است، در قسمت‌هایی خواننده را دچار دوگانگی در فهم متن مقدس، و یا سردرگمی کند که در این ترجمه بسیار کم به چشم می‌خورد.

برای مثال در مقایسۀ آیات ۱ و ۵ از رسالۀ رومیان فصل ۷ می­‌بینیم که ترجمۀ مژده، کلمۀ یونانی νόμον (nomon) را در ۱:۷ “قوانین” ترجمه کرده است. همین کلمه نیز در شکل گرامری νόμου (nomou) در ۵:۷ ” شریعت” ترجمه شده است؛ در حالی‌ که خلاف ظاهر گرامری متفاوت، هر دوی این کلمه‌ها به‌ معنای ” قانون” یا ” شریعت” هستند. این کلمه در ۱:۷ در حالت مفعولی است در حالی که در ۵:۷ در حالت مضاف‌الیه می‌باشد. اما هر دو شایسته است که به یک کلمۀ مشابه ترجمه شوند؛ چنان‌که در ترجمه‌های معتبر انگلیسی نظیر NASB, ESV, KJB همین‌طور است؛ و عدم یکسان‌سازی آنها می‌تواند باعث گیج‌ شدن خواننده شود. مضافا این که در ۱:۷ این کلمه در اصل یونانی خود، مفرد است اما در ترجمۀ شریف، جمع آمده است. 

رومیان ۱:۷ – ای برادران من، شما از قوانین اطلاع دارید و می‌دانید که انسان فقط تا زمانی که زنده است، ملزم به اطاعت قانون است. (ش)

رومیان ۵:۷ – زیرا هنگامی که ما گرفتار طبیعت نفسانی بودیم، شهوات گناه که به وسیلۀ شریعت برانگیخته شده بود در وجود ما کار می­‌کرد و موجب مرگ ما می‌­شد. (ش)

از این نوع انتخاب‌ها در این ترجمه دیده می‌­شود که نشان می‌دهد در استفاده از کلمات احتمالا سلیقه‌ای عمل شده است، یا بعضا بنا به دلایلی که برای خواننده معلوم نیست، کلمات مترادف در یک متن برای یک کلمۀ واحد استفاده شده است.

اما نمی‌توان انکار کرد که این ترجمه، ترجمۀ خوب و روانی است و در بین ترجمه‌­هایی که امروز در دست داریم، خیلی‌­ها این ترجمه را حتی بهتر از ترجمۀ هزارۀ نو می­‌دانند و خیلی جاها بهتر از ترجمهٔ هزاره نو حتی عمل کرده که در کنار بقیه ترجمه‌ها می‌تواند مکمل خوبی باشد.

نگاهی اجمالی به ترجمه‌های فارسی کتاب مقدس

ترجمۀ تفسیری

این ترجمۀ کتاب­ مقدس برای برخی مسیحیان ساده‌­تر است، ولی این ترجمه در خیلی جاها متن اصلی را به‌خوبی تفسیر نکرده، اغلب در کنار ترجمه‌­های دیگر می­‌تواند خواننده را متحیر کند. به‌ نظر من این ترجمه حتما باید در کنار ترجمۀ دیگری مثل مژده یا هزارۀ نو خوانده شود تا مفهوم اصلی به‌درستی درک شود.

این ترجمه می‌­تواند یک کتاب تفسیری مختصر باشد تا ترجمه‌ای از کتاب مقدس! این ترجمه کلمات کلیدی و مهم در خیلی قسمت­‌ها را حذف کرده، و به‌ جای آن به توضیح آنها پرداخته است؛ که از آنجا که لزوما تفسیر فرد یا افراد، صد در صد با کلام گفته‌شده در متون اصلی یکی نیست، پس در بعضی جاها می‌­تواند – در تفسیر – دچار خطا شود.

ایمان‌دارانی که این ترجمه را به‌ تنهایی می‌­خوانند، اغلب از این ترجمه راضی هستند؛ ولی مشکل زمانی ایجاد می‌­شود که در مطالعۀ جمعی و در مقایسه با بقیۀ ترجمه­‌ها، شخص ایمان‌دار دچار ابهام و به‌ اصطلاح دوگانگی در گفته­‌های کلام می­‌شود.

مضافا این که اگر ترجمه‌ای با کاربرد معادل‌های نادقیق برای متن اصلی، باعث خطای در برداشت گردد، دفاع از چنین ترجمه‌ای با طرح این پاسخ که آن ترجمه، قصد ارائۀ دقیق معادل‌ها را ندارد، بلکه قصد اصلی آن ساده‌ کردن مفاهیم است، قابل قبول نمی‌باشد.  

هنگامی‌ که ما متن مقدس را می‌خوانیم، این متن از کلماتی تشکیل شده است که لازمۀ کلام خدا بودن آنها این است که ما از نزد خود چیزی بر آنها نیفزاییم؛ در غیر این صورت ما با شَمایی از کلام خدا روبه‌رو خواهیم بود و نه کلام خدا.

برای مثال، در آیات زیر می‌­بینیم که هم کلمات کلیدی حذف شده‌­اند و هم متن طولانی­‌تر شده است:

کولسیان فصل ۳ آیۀ ۳:

ترجمۀ قدیم: زیرا که مردید و زندگی شما با مسیح در خدا مخفی است.

ترجمۀ مژده: زیرا شما مرده‌­اید و زندگی شما اکنون با مسیح در خدا پنهان است.

ترجمۀ هزارۀ نو: زیرا مردید و زندگی شما اکنون با مسیح در خدا پنهان است.

ترجمۀ تفسیری: به این دنیای فانی همان‌قدر دل ببندید که یک شخص مُرده دل می‌­بندد! زیرا زندگی شما در آسمان است، همراه مسیح در حضور خدا!

در اینجا، کلماتی مثل دنیای فانی، دل‌ بستن، آسمان و در حضور خدا، به‌ نظر برای درک بهتر به متن اصلی اضافه شده‌اند و کلمۀ کلیدی “مخفی” یا “پنهان” حذف شده است در حالی‌ که بار الهیاتی دارد.

در مثالی دیگر در رسالۀ غلاطیان فصل ۴ آیۀ ۲۵ می­‌بینیم که به جای پانوشت، ترجمۀ تفسیری در خود آیه به‌ شرح وقایع می‌پردازد:

غلاطیان فصل ۴ آیۀ ۲۵:

ترجمۀ قدیم: زیرا که هاجر، کوه سینا است، در عرب، و مطابق است با اورشلیمی که موجود است، زیرا که با فرزندانش در بندگی می­‌باشد.

ترجمۀ مژده: هاجر نمایندۀ کوه سینا در عربستان و برابر با اورشلیم کنونی است که خود و فرزندانش در بندگی گرفتارند.

ترجمۀ هزارۀ نو: هاجر سیناست، که کوهی است در عربستان، و بر شهر اورشلیم کنونی انطباق دارد، زیرا با فرزندانش در بندگی به سر می­‌برد.

ترجمۀ تفسیری: یکی از این دو روش، اعطاء احکام و شریعت است به موسی در کوه سینا. باید توجه داشت که اعراب، کوه سینا را «کوه هاجر» می­‌نامند. در تشبیهی که آوردم، کنیز ابراهیم یعنی هاجر را مظهر شهر اورشلیم قرار دادم؛ این شهر همچون مادر یهودیان، و کانون روشی است که طبق آن فقط از طریق اجرای احکام شریعت می‌­توان نجات یافت؛ و یهودیان که می‌کوشند از این روش پیروی کنند، همچون فرزندان این کنیز می‌باشند.

تفسیر کلام کار نیکویی است و به خیلی عزیزان علاقه‌­مند برای درک بهتر کمک می­‌کند، ولی کلام خدا به‌ شکلی که به رسولان داده شده، تا جایی که ممکن است باید از توضیحات انسانی عاری باشد تا خود فرد، با کلام گفته‌شده روبه‌رو شود.

این ترجمه، شاید به ما در تفسیر کلام کمک کند، ولی به‌ عنوان ترجمۀ دقیق کتاب ­مقدس نمی‌­توان به آن رجوع کرد. چیزی‌ که در این ترجمه در معرض خطر است، محو شدن یا کم‌رنگ شدن کلمات ضروری الهیاتی است که در موعظه یا تدریس کلام خود را نشان خواهد داد. همان‌طور که قبلا هم ذکر شد، این ترجمه باید در کنار ترجمه‌­های دیگر استفاده شود.

برای درک بهتر تفاوت­ در ترجمه‌­ها، چند آیه را بین این ترجمه‌ها، در کنار هم قرار خواهم داد تا خود شما متوجه تفاوت‌ها شوید:

افسسیان فصل ۵ آیۀ ۲:

ترجمۀ قدیم: و در محبت رفتار نمایید، چنانکه مسیح هم ما را محبت نمود، و خویشتن را برای ما به خدا هدیه و قربانی برای عطر خوشبوی گذرانید.

ترجمۀ مژده: از روی محبت زندگی کنید و از محبتی که عیسای مسیح با قربانی خویش در راه ما نشان داد، پیروی کنید. او جان خود را مانند هدیه‌­ای خوشبو به خدا تقدیم نمود.

ترجمۀ هزارۀ نو: و با محبت رفتار کنید، چنانکه مسیح هم ما را محبت کرد و جان خود را همچون قربانی و هدیه‌­ای عطرآگین در راه ما به خدا تقدیم نمود.

ترجمۀ تفسیری: نسبت به دیگران، پر از محبت باشید. در این زمینه مسیح الگوی شما باشد، که آن‌قدر ما را دوست داشت که خود را مانند برۀ قربانی، به خدا تقدیم کرد تا گناهان­مان را پاک سازد. خدا نیز از این قربانی خشنود شد، زیرا محبت مسیح نسبت به ما، در نظر خدا همچون عطر خوشبو بود.

همچنین، افسسیان فصل ۲ آیۀ ۱:

ترجمۀ قدیم: و شما را که در خطایا و گناهان مرده بودید، زنده گردانید.

ترجمۀ مژده: در گذشته، شما غیریهودیان به علت خطاها و گناهان خود مرده بودید.

ترجمۀ هزارۀ نو: و اما شما به سبب نافرمانی­‌ها و گناهان خود مرده بودید.

ترجمۀ تفسیری: روزگاری شما نیز به علت خطایا و گناهان­تان، زیر لعنت خدا قرار داشتید و محکوم به مرگ ابدی بودید.

باز به‌طور مثال با مراجعه به افسسیان فصل ۲ آیۀ ۱۱:

در این آیه کلمۀ ἔθνος (اِت- ­ناس) به‌ معنای اقوام یا ملت‌­ها است که کلمۀ ملت‌ها یا اُمت­‌ها نزدیک‌تر به اصل یونانی می‌باشد که در کتاب ­مقدس اشاره به همان غیر یهودیان است. ولی در ترجمۀ مژده کافران و در ترجمه تفسیری بت‌پرست ترجمه شده است. در چهار ترجمه می‌بینیم که یک کلمه به چهار روش مختلف ترجمه شده است. باید توجه داشت که هیچ‌ کدام اشتباه نیستند ولی بار لغوی هر کدام از آنها متفاوت می‌باشد.

ترجمۀ قدیم: لهذا به یاد آورید که شما در زمان سلف ای امت­‌های در جسم که آنانی که به اهل ختنه نامیده می­‌شوند، اما ختنۀ ایشان در جسم و ساخته‌شده به دست است، شما را نامختون می‌­خوانند.

ترجمۀ مژده: بنابراین به خاطر داشته باشید که شما در گذشته جسما جزء کافران بودید و به وسیلۀ اهل ختنه یعنی یک عمل جسمانی که به دست انسان صورت می­‌گیرد، نامختون نامیده می­‌شدید.

ترجمۀ هزارۀ نو: پس شما که غیریهود به دنیا آمده‌­اید، و آنان که خود را ختنه شده می‌خوانند، شما را ختنه ناشده می‌نامند – در حالی که ختنۀ آنان عملی جسمانی است که به دست انسان انجام شده است – شما باید به یاد داشته باشید.

ترجمۀ تفسیری: پس هیچگاه از یاد نبرید که روزگاری شما بت‌پرست بودید و یهودیان شما را خدانشناس و نجس می‌خواندند، در حالی‌که دل خودشان نیز ناپاک بود، و با وجود این که تشریفات ظاهری و مراسم مذهبی و ختنه را به‌­ جا می‌آوردند.

بلافاصله در آیۀ بعدی، یعنی افسسیان فصل ۲ آیۀ ۱۲، کلمۀ χωρίς (کوریس) که “قطع‌شده یا جدا شده” معنی می‌دهد. در ترجمۀ مژده دور ترجمه شده است که فقط در این ترجمه چنین معادلی آمده و در بقیه ترجمه‌ها کلمهٔ “جدا” ترجمه شده است.

ترجمۀ قدیم: که شما در آن زمان از مسیح جدا و از وطنیت خاندان اسرائیل، اجنبی و از عهدهای وعده بیگانه و بی‌­امید و بی­‌خدا در دنیا بودید.

ترجمۀ مژده: در آن زمان از مسیح دور بودید و از مزایای قوم اسرائیل محروم و از پیمان­‌هایی که بر وعده‌­های خدا متکی بود، بی‌­بهره بودید. شما در این جهان بدون امید و بدون خدا به سر می­‌بردید.

ترجمۀ هزارۀ نو: که زمانی از مسیح جدا، از اهلیت اسرائیل محروم و با عهدهای شامل وعده، بیگانه بودید، و بی‌­امید و بی‌خدا در این جهان به سر می‌­بردید.

ترجمۀ تفسیری: در آن زمان، شما کاملا جدا از مسیح زندگی می‌کردید و جزو قوم خدا نبودید و هیچ‌یک از وعده‌­های امیدبخش خدا شامل حال شما نمی‌­شد. شما گمراه و بی­‌خدا و بی‌امید بودید.

در انجیل یوحنا فصل ۱۴ آیۀ ۱۶ کلمۀ παράκλητος (پاراکلیتوس) در تمام ترجمه­‌ها به نوعی درست ترجمه شده است و هر کدام یک معنی پاراکلیتوس را انتخاب کرده‌­اند؛ ولی در ریشۀ اصلی، پاراکلیتوس به یار و یاور و مددکار نزدیک‌­تر است. البته که معنی تسلی‌دهنده و پشتیبان نیز می‌دهد اما اینجا کمی نقش پاراکلیتوس (روح‌القدس) را محدود، به تسلی‌ دادن و پشتیبانی در غم و سختی می‌کند که این تمام معنی پشت این کلمه نیست. در این بین، “مدافع” معادل نزدیک‌تری است چون در اصل یونانی یکی از معانی اصلی کلمۀ παράκλητος (پاراکلیتوس) وکیل مدافع می‌باشد.

ترجمۀ قدیم:‌ و من از پدر سؤال می­‌کنم و تسلی­‌دهنده‌­ای دیگر به شما عطا خواهد کرد تا همیشه با شما بماند.

ترجمۀ مژده: و من از پدر درخواست خواهم کرد و او پشتیبان دیگری به شما خواهد داد که همیشه با شما بماند.

ترجمۀ هزارۀ نو: و من از پدر خواهم خواست و او مدافعی دیگر به شما خواهد داد که همیشه با شما باشد.

ترجمۀ تفسیری: و من از پدرم درخواست خواهم کرد تا پشتیبان و تسلی‌­بخش دیگری به شما عطا نماید که همیشه با شما بماند.

همین‌طور با مراجعه به خروج فصل ۱ آیه ۱۳ ملاحظه می‌کنیم که در متن عبری، این آیه تنها از شش کلمه تشکیل شده است که ترجمۀ قدیم و هزارۀ نو نزدیک‌­تر به متن اصلی هستند. اما ترجمۀ مژده در این آیه مثل ترجمۀ تفسیری عمل کرده است و از بیش از بیست کلمه برای توضیح این آیه استفاده کرده است.

ترجمۀ قدیم: و مصریان از بنی‌­اسرائیل به ظلم خدمت گرفتند.

ترجمۀ هزارۀ نو: و بی‌­رحمانه آنان را به بیگاری واداشتند.

ترجمۀ مژده: ولی مصری­‌ها به بنی­‌اسرائیل بیشتر ظلم می­‌کردند و آن‌ها را به بردگی گرفته به کارهای بسیار سخت از قبیل خانه‌سازی و هر نوع کار کشاورزی وادار می‌­ساختند و هیچ رحمی به آن‌ها نمی‌کردند، به طوری که زندگی آن‌ها تلخ شده بود.

ترجمۀ تفسیری: بنابراین، آن‌ها را بیشتر زیر فشار قرار دادند، به طوری که قوم اسرائیل از عذاب بردگی جان­شان به لب رسید.

نگاهی اجمالی به ترجمه‌های فارسی کتاب مقدس

جمع‌­بندی

لازم است در نظر داشت که نمی­‌توان ترجمه‌­ای را کلا رد یا کلا بهتر از دیگری خواند. هر کدام از آنها با زحمت بسیار به دست آمده‌اند و برای ما ارزش بسیاری دارند. هر یک از ترجمه‌­ها در قسمتی، ترجمه‌ای نزدیک به متن اصلی ارائه می‌دهند و این برای خواننده انتخاب را سخت می­‌کند و برای خیلی‌ها نیز ممکن است سلیقه و عادت در انتخاب مطرح باشد؛ ولی روی‌ هم‌ رفته، ترجمۀ هزارۀ نو و مژده، هر دو ترجمه‌­های خوب و روانی هستند که هم نزدیک به متن اصلی می­‌باشند و هم شیوایی را همراه با پانوشت­‌ها و خلاصۀ هر کتاب در خود جای داده‌­اند.

ترجمۀ هزارۀ نو و قدیم از دسته ترجمه‌­هایی هستند که من در کنار ترجمه‌­های انگلیسی و خود متن یونانی استفاده می‌کنم. شخصا در موارد خاص به چندین ترجمۀ­ دیگر هم مراجعه می‌کنم. باید در نظر داشته باشیم که هر ترجمه­‌ای نقاط‌ ضعف و قوت خاص خودش را داد. همیشه خواندن و مقایسۀ حداقل دو ترجمۀ متفاوت می‌­تواند به وسعت نگرش خواننده و واعظ کمک کند. برای عزیزانی که به زبان انگلیسی مسلط هستند و یا آشنایی نسبی به آن دارند، ترجمۀ انگلیسی کلام می‌­تواند کمک شایانی به فهم عمیق‌تر متن مقدس داشته باشد. ترجمه‌­هایی که من بعد از اصل یونانی نگاه می­‌کنم، NIV و ESV است.

برای شبانان در کنار نوع ترجمه، خواندن دقیق و بسیار آرام کلام نیز از اهمیت بسزایی برخوردار است. اما از تاثیر ترجمۀ خوب در تعالیممان نباید غافل باشیم.

امید آن که به فیض خدا در سال‌های آینده ترجمه‌­های بهتر، همراه با کتب تفسیری دقیق‌تر در جامعۀ ایرانی به زبان فارسی تهیه شود تا کلیسای ایرانیان در هر نقطه­‌ای از جهان، از آنها برای بنای کلیسا و جلال نام خداوند، عیسای مسیح، استفاده کند. آمین!

[۱] عزالدین محمد بن مظفر تبریزی مترجم فارسی دیاتسرون مربوط به سدۀ ۱۳ میلادی و قدیمی‌ترین ترجمۀ فارسی کتاب مقدس

[۲] متکلم سریانی و برجسته‌ای به‌ نام تاتیان از کلیسای شرق در قرن دوم که در یکی از شهرهای بین‌النهرین به‌ دنیا آمده برای زادگاه خود، انجیلی واحد بر اساس محتوای چهار انجیل، با دقت فراوان تهیه کرد تا از مردم زادگاه خود را از اناجیل غیر الهامی به سوی انجیل حقیقی بیاورد. او این اثر را “دیاتسرون” نامید که به یونانی یعنی “از هر چهار”.

[۳] مقدمهٔ انجیل دیاتسرون، چاپ نور جهان، ص۳؛ مقدمهٔ رضایی باغ‌بیدی، ص۱۸

[۴] William Brown, The history of the propagation of Christianity among the Heathen) Edinburgh, 1823 (vol. 1, 672)

[۵] براهنی، رضا؛ طلا در مس: در شعر و شاعری؛ تهران، ناشر: نویسنده، ۱۳۷۱، جلد دوم، چاپ اول، ص۹۱۵

[۶] ترجمۀ هزارۀ نو، چاپ ۲۰۱۴، پیشگفتار

[۷] کتاب مقدس مژده برای عصر جدید، انجمن‌های متحد کتاب مقدس، مقدمه، چاپ نخست، ۲۰۰۷م

[۸] Good News Bible (GNB), also called the Good News Translation (GNT) in the United States, is an English translation of the Bible by the American Bible Society.

نویسنده: نیما علیزاده

برگرفته از کانون انجیل 

سایر مقالات